Oq cho'yan: xuddi choyga soladigan shakar kabi, uglerod suyuq temirda butunlay eriydi. Agar suyuqlikda erigan bu uglerod cho’yan qotib qolganda suyuq temirdan ajralib chiqa olmasa, lekin strukturada to’liq erigan holda qolsa, hosil bo’lgan strukturani oq cho’yan deb ataymiz. Juda mo'rt tuzilishga ega bo'lgan oq quyma temir oq quyma deb ataladi, chunki u singanida yorqin, oq rangni namoyon qiladi.
Kulrang quyma temir: Suyuq quyma temir qotib qolganda, suyuq metallda erigan uglerod, masalan, choydagi shakar, qattiqlashuv jarayonida alohida faza sifatida paydo bo'lishi mumkin. Bunday tuzilmani mikroskop ostida ko‘rib chiqsak, uglerod grafit ko‘rinishida, yalang‘och ko‘zga ko‘rinadigan alohida strukturaga aylanganini ko‘ramiz. Biz bu turdagi cho'yanni kulrang cho'yan deb ataymiz, chunki uglerod lamellarda, ya'ni qatlamlarda paydo bo'lgan bu struktura buzilganda xira va kulrang rang paydo bo'ladi.
Dog'li quyma temir: Biz yuqorida aytib o'tgan oq cho'yanlar tez sovutish sharoitida paydo bo'ladi, kulrang quyma temirlar nisbatan sekinroq sovutish sharoitida paydo bo'ladi. Agar quyilgan qismning sovutish tezligi oqdan kul rangga o'tish sodir bo'lgan diapazonga to'g'ri kelsa, kulrang va oq tuzilmalar birgalikda paydo bo'lishini ko'rish mumkin. Biz bu quyma temirlarni dog'li deb ataymiz, chunki bunday bo'lakni sindirishda oq fonda kulrang orolchalar paydo bo'ladi.
Temperlangan quyma temir: Bu turdagi quyma temir oq quyma temir sifatida qotib qoladi. Boshqacha qilib aytganda, quyma temirning qattiqlashishi ta'minlanadi, shunda uglerod tuzilishda to'liq erigan holda qoladi. Keyinchalik, qotib qolgan oq quyma temir issiqlik bilan ishlov berishdan o'tkaziladi, shunda strukturada erigan uglerod strukturadan ajralib chiqadi. Ushbu issiqlik bilan ishlov berishdan so'ng, biz uglerodning tartibsiz shaklli, to'plangan sharlar shaklida paydo bo'lishini ko'ramiz.
Ushbu tasnifga qo'shimcha ravishda, agar uglerod qotib qolish natijasida strukturadan ajralib chiqa olgan bo'lsa (kulrang cho'yanlarda bo'lgani kabi), biz hosil bo'lgan grafitning rasmiy xususiyatlariga qarab yana bir tasniflashimiz mumkin:
Kulrang (qatlamli grafit) quyma temir: Agar uglerod qotib, karam barglari kabi qatlamli grafit tuzilishini keltirib chiqarsa, biz quyma temirlarni kulrang yoki qatlamli grafitli cho'yanlar deb ataymiz. Biz kislorod va oltingugurt nisbatan yuqori bo'lgan qotishmalarda paydo bo'ladigan bu strukturani yuqori issiqlik o'tkazuvchanligi tufayli juda qisqarish tendentsiyasini ko'rsatmasdan mustahkamlay olamiz.
Sferik grafit quyma temir: Nomidan ko'rinib turibdiki, biz ushbu tuzilishda uglerod sharsimon grafit to'plari sifatida paydo bo'lishini ko'ramiz. Grafit qatlamli strukturaga emas, balki sharsimon tuzilishga ajralishi uchun suyuqlikdagi kislorod va oltingugurtni ma'lum darajadan pastga tushirish kerak. Shuning uchun sferoid grafitli quyma temir ishlab chiqarishda biz suyuq metallni kislorod va oltingugurt bilan juda tez reaksiyaga kirishadigan magniy bilan ishlov beramiz va keyin uni qoliplarga quyamiz.
Vermikulyar grafit quyma temir: Agar sferoid grafitli quyma temir ishlab chiqarishda qo'llaniladigan magniy bilan ishlov berish etarli bo'lmasa va grafitni to'liq sferoidlashtirib bo'lmasa, biz vermikulyar (yoki ixcham) deb ataydigan bu grafit tuzilishi paydo bo'lishi mumkin. Lamellar va sferoid grafit turlari o'rtasidagi o'tish shakli bo'lgan vermikulyar grafit nafaqat quyma temirga sferoid grafitning yuqori mexanik xususiyatlarini beradi, balki yuqori issiqlik o'tkazuvchanligi tufayli qisqarish tendentsiyasini kamaytiradi. Sferoidli grafitli quyma temir ishlab chiqarishda xato deb hisoblangan bu struktura yuqorida qayd etilgan afzalliklardan kelib chiqib, ko'plab quyma korxonalar tomonidan ataylab quyiladi.
Xabar vaqti: 29-mart-2023-yil